Stress en burn-out

Mijn scriptie voor Medische Basiskennis in 2017 schreef ik over het onderwerp Burn-out. Iemand met een burn-out is letterlijk opgebrand, zowel lichamelijk als geestelijk. Een burn-out is het gevolg van langdurige stressklachten waaraan te weinig aandacht is besteed. In mijn praktijk kom ik regelmatig mensen tegen met symptomen van burn-out of voorstadia van een burn-out; overspannenheid en stress. Op basis van literatuur ontwikkelde ik een checklist, ter indicatie van de fase waarin je je bevindt: stress (fase 1), chronische stress (fase 2), overspannenheid (fase 3) en burn-out (fase 4). Elke fase kent een aantal lichamelijke en psychische symptomen. Daarnaast kijkt de checklist naar oorzaken (stress op het werk en/of in de privésfeer) en persoonlijkheidskenmerken die het risico op een burn-out vergroten, zoals perfectionisme. 

Werkstress is beroepsziekte nummer één in Nederland. Uit gegevens van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) blijkt dat het percentage werknemers met  burn-out klachten snel toeneemt. In 2000 rapporteerde 9 procent van de werkenden burn-outklachten, in 2014 was dat opgelopen tot ruim 14 procent; in 2018 was het al ruim 17 procent. Dat is een op de zes werknemers (bron: CBS/TNO).  

In deze BLOG ga ik in op de rol die massage(therapie) kan spelen bij de signalering, preventie en behandeling van (de verschillende fasen) van burn-out. Daarnaast leg ik uit hoe stress werkt; wat er in ons lichaam gebeurt, welke hormonen hierbij een rol spelen en welke (burn-out) klachten dit kan geven.

De rol van massage en massagetherapie bij stress en burn-out

Massage en massagetherapie kan helpen om stress en burn-out vroegtijdig te signaleren, te voorkomen en te behandelen. Bij vermoedens van overspannenheid of burn-out zal ik altijd doorverwijzen naar de huisarts, die advies geeft over mogelijke reguliere zorgbehandelingen.  

• Signalering en bewustwording van stress / burn-out
  Tijdens de anamnese (uitvraag van klachten) en de massage kunnen kenmerken van stress en burn-out gesignaleerd worden. Een belangrijk kenmerk van stress / burn-out is een verhoogde spierspanning. De functie van een massage kan zijn om de cliënt hiervan bewust te maken. Behalve pijnlijke spieren kunnen er andere klachten zijn die een indicatie zijn voor stress / burn-out, zoals vermoeidheid, slecht slapen, vergeetachtigheid of slapeloosheid. Tijdens de anamnese maak ik gebruik van de door mij ontwikkelde checklist om na te gaan in hoeverre stress gerelateerde fysieke en psychische klachten spelen, er sprake is van stress op het werk en / of privé en er sprake is van persoonlijkheidskenmerken die een risico vormen voor een burn-out. De combinatie van factoren is  een indicatie van de ernst van de stress / burn-out en zal aanleiding zijn tot verdere actie.
• Preventie
  Signalering en bewustwording zijn een belangrijke eerste stap om erger te voorkomen, want een echte burn-out gaat diep en kan soms blijvende gevolgen hebben. Bewustwording is dan ook een eerste noodzakelijke stap naar verandering die nodig is om patronen te doorbreken, die de stress veroorzaken of in stand houden. Door jezelf regelmatig een massage te gunnen hou je de vinger aan de pols en kun je tijdig gas terug nemen als dat nodig is. Masseren helpt je om te voelen hoe het écht met je gaat, zowel fysiek als ook mentaal en emotioneel. Tijdens een (ontspannings)massage wordt je uitgenodigd om spanning te voelen en los te laten.
• Behandeling
  Massage heeft een weldadig effect op zowel lichaam als geest. Door de aanraking tijdens de massage wordt oxytocine geproduceerd, ook wel het ‘knuffelhormoon’ genoemd, waardoor je je al tijdens de behandeling beter voelt. Ook bevordert massage de aanmaak van serotonine, een hormoon wat onder invloed van stress juist minder geproduceerd wordt en wat tot depressieve gevoelens kan leiden. Door de aanmaak van serotonine voel je je minder labiel en vrolijker. Positieve effecten dus, die het herstel kunnen bevorderen, omdat je eerder in actie komt. Naast ontspanningsmassage pas ik ook energetische massage toe om de energiebalans te herstellen. De combinatie van massages en therapie (gesprekstechnieken) biedt ingangen om het zelfbewustzijn en zelfreflectie te versterken en helder krijgen welke oorzaken er aan de burn-out ten grondslag liggen. Afhankelijk van de oorzaken kan het nodig zijn een specialistisch traject in te zetten (bijvoorbeeld training, coaching).

Reacties van cliënten na een massagebehandeling:

“Ik voel me stabieler en meer in balans”

“Weldadig voor lichaam en geest”

“Ik heb meer energie en ben vrolijker”

“De behandeling heeft veel in gang gezet. Ik besef dat ik er doorheen zit en dat het zo niet langer gaat”

“Ik heb minder pijn”

 “Ik realiseer me dat ik nu even voor mezelf moet zorgen”

“luisteren naar mijn gevoel is veel meer luisteren naar mijn lichaam geworden. Mijn lijf is daarmee veel meer mijn informatiebron geworden, dat signalen geeft die ik serieus te nemen heb”

Hoe komt een burn-out tot stand? Wat gebeurt er in ons lichaam bij stress?

Stress is bedoeld om het lichaam klaar te maken voor actie (vechten of vluchten) in situaties van acuut gevaar. Hierbij spelen vier hormonen een rol: cortisol, adrenaline en noradrenaline en serotonine.

• Cortisol (ook wel bekend als hydrocortison) wordt geproduceerd in de bijnierschors als reactie op verwondingen, stress, ernstige infecties en pijn. Cortisol veroorzaakt op verschillende manieren een stijging van de bloedsuikerspiegel, zodat dat er meer glucose beschikbaar is voor weefsels (spieren!) en vitale organen die extra energie nodig hebben. Een tweede effect van cortisol is dat het de afweer beïnvloedt. Cortisol onderdrukt het natuurlijke afweersysteem en heeft een ontstekingsremmend effect.  Daarnaast regelt cortisol ons dag- en nachtritme.

• Adrenaline (ook wel epinefrine genoemd) en noradrenaline worden beide geproduceerd in het bijniermerg. Beide hormonen worden aan het bloed afgegeven zodra het lichaam in acute stress verkeert. Evenals cortisol zorgt adrenaline voor een verhoging van de bloedsuikerspiegel. Daarnaast stimuleert adrenaline de ademhaling en de hartactiviteit, waardoor er meer zuurstof beschikbaar is voor weefsels en organen (onder andere de hersenen en de spieren). Door toename van de hartactiviteit neemt ook de bloeddruk toe. Adrenaline veroorzaakt in de skeletspieren bloedvatverwijding en verhoging van de spierspanning , waardoor spieren klaar zijn voor actie. In andere bloedvaten, zoals die van de spijsvertering en de huid, vindt juist bloedvatvernauwing plaats. Noradrenaline zorgt vooral voor vaatvernauwing en zorgt daarmee voor een bloeddrukstijging (Mark Zelman, 2015, p. 293).

Op korte termijn zijn cortisol en adrenaline dus nuttig om goed te kunnen functioneren in situaties van acute stress; op lange termijn zijn de effecten schadelijk. De lichamelijke klachten van burn-out zijn dan ook vrijwel allemaal terug te voeren op lange termijn effecten van een te hoog cortisol en adrenaline gehalte, zoals:

1. Slaap problemen; het lichaam staat altijd paraat en komt moeilijk tot rust
2. Beschadiging van (delen van) de hersenen met geheugenproblemen, concentratieproblemen en depressie als mogelijk gevolg
3. Hoge bloeddruk
4. Hart- en vaatziekten
5. Onderdrukking van het immuunsysteem, waardoor het lichaam ontvankelijker is voor infecties
6. Uitputting (van glucose en eiwitten)
7. Afbraak van spieren
8. Suikerziekte
9. Darmklachten

• Serotonine. Dit hormoon zorgt voor stabiliteit en optimisme. Aangetoond is dat de aanmaak van serotonine vermindert bij een lange periode van chronische stress. Dit verklaart waarom er ook sprake is van psychische klachten bij burn-out, zoals stemmingswisselingen en neerslachtigheid, schuldgevoelens, angsten of depressies.

Meer weten? Bekijk dit filmpje over burn-out of ga naar het gezondheidsplein voor meer informatie.

C) Rianne Zandee, oktober 2018